Een veranderende economische en demografische context
Het huidige belastingstelsel is sterk gericht op het belasten van arbeid. De inkomstenbelasting, loonheffingen en sociale premies vormen een groot deel van de overheidsinkomsten. Tegelijkertijd signaleert de Studiegroep een aantal structurele ontwikkelingen die de houdbaarheid van deze grondslag onder druk zetten.
De beroepsbevolking groeit steeds minder hard door de vergrijzing. Tegelijkertijd neemt de kapitaalintensiteit van de economie toe: vermogensinkomen, beleggingen en andere niet-arbeidsgerelateerde inkomensbronnen worden belangrijker. Hierdoor ontstaat er spanning tussen de economische realiteit en de wijze waarop belasting wordt geheven.
Volgens de Studiegroep leidt deze ontwikkeling ertoe dat het wenselijk is om het belastingstelsel beter te laten aansluiten op brede economische activiteit, niet alleen op arbeid.
Aanbevolen verschuiving in de belastingmix
De Studiegroep stelt een herziening van de belastingmix voor. Daarbij ligt de nadruk op een verschuiving van arbeid naar consumptie, kapitaal en vermogen. Deze herverdeling moet bijdragen aan de volgende doelen:
- Bevorderen van economische efficiëntie
Door de lasten op arbeid te verlagen, wordt het aantrekkelijker om te werken en om arbeid in te zetten. Dit kan bijdragen aan hogere arbeidsparticipatie en minder verstoringen op de arbeidsmarkt.
- Vergroten van de robuustheid van de belastingopbrengsten
Inkomsten uit arbeid zijn conjunctuurgevoelig. Door de belastingopbrengsten te verbreden naar stabielere grondslagen, zoals consumptie of onroerend goed, wordt de begroting minder gevoelig voor economische schommelingen.
- Stimuleren van brede welvaart en verduurzaming
De Studiegroep wijst op de mogelijkheid om het belastingstelsel beter in te zetten voor maatschappelijke doelen, zoals duurzaamheid. Zo kan belasting op milieuvervuilende consumptie bijdragen aan gedragsverandering.
Voorbeelden van mogelijke beleidsrichtingen
Hoewel het rapport zich richt op principes en geen concrete maatregelen voorschrijft, geeft de Studiegroep wel voorbeelden van mogelijke beleidsrichtingen die passen binnen deze hervormingsdoelstelling:
Hoewel het rapport zich richt op principes en geen concrete maatregelen voorschrijft, geeft de Studiegroep wel voorbeelden van mogelijke beleidsrichtingen die passen binnen deze hervormingsdoelstelling:
- Aanpassingen in box 3
De belasting op vermogen kan worden herzien om beter aan te sluiten bij het werkelijke rendement. Dit draagt bij aan een evenwichtiger verdeling van belastingdruk tussen verschillende inkomensvormen.
- Hervorming van belastinguitgaven
De Studiegroep pleit ook voor een kritische heroverweging van belastingregelingen en aftrekposten. Doel is om deze regelingen meer doeltreffend en doelmatig te maken, en zo de belastinggrondslag te verbreden.
- Verhogen van consumptiebelastingen
Denk hierbij aan een bredere of hogere btw-heffing, of aan accijnzen die specifieke consumptie ontmoedigen.
- Verminderen van fiscale druk op arbeid
Dit kan door verlaging van tarieven, verhoging van heffingskortingen of versimpeling van de inkomensbelasting. De Studiegroep benadrukt dat dit gepaard moet gaan met compenserende maatregelen elders in het stelsel.
De Studiegroep erkent dat een dergelijke verschuiving beleidsmatige afwegingen vraagt. Zo kan een hogere consumptiebelasting relatief zwaarder drukken op lagere inkomens. Daarom adviseert zij bij elke aanpassing nadrukkelijk rekening te houden met de verdelingseffecten. Ook stelt zij dat hervormingen geleidelijk en zorgvuldig moeten worden ingevoerd, met voldoende tijd voor aanpassing door huishoudens en bedrijven.
Daarnaast wijst de Studiegroep op het belang van draagvlak: een breed gesteunde hervorming vergt duidelijke communicatie over de doelen en voordelen van een aangepaste belastingstructuur.
Conclusie
De 18e Studiegroep Begrotingsruimte concludeert dat het huidige belastingstelsel onvoldoende is toegesneden op de economische en demografische ontwikkelingen van de komende decennia. Zij adviseert daarom om structureel werk te maken van een bredere belastingmix, waarin arbeid minder centraal staat en andere grondslagen zoals consumptie, kapitaal en vermogen een grotere rol spelen. Zo ontstaat een stelsel dat beter bestand is tegen toekomstige druk op de overheidsfinanciën, en dat ruimte biedt voor beleidsdoelen zoals economische groei en duurzaamheid.
